Lê Hữu Trác ( 1720-1791) sinh ra và lớn lên trong một giai đoạn lịch sử bất ổn về tình hình chính trị xã hội; sự biến động ấy đặt ra nhiều vấn đề xã hội cấp bách cho giới cầm quyền và các nhà tư tưởng, các bậc sĩ phu cần phải giải quyết.

Tuy mỗi người theo mỗi chí hướng, nhưng họ đều đồng lòng góp sức tìm những phương pháp khác nhau để giúp dân giúp nước. Vấn đề bức thiết đầu tiên là xác định về con đường và cách thức để thống nhất đất nước; và vấn đề thứ hai là phát triển con đường học thuật, phát triển các lãnh vực văn hóa, tư tưởng khoa học và y học. Lê Hữu Trác đã chọn con đường học thuật để xây dựng đất nước, góp phần phát triển con người cả hai mặt thể chất và tinh thần.

Từ đó, ông đã hình thành nên một trong những tác phẩm mang giá trị bách khoa toàn thư về y học cho Việt Nam, đó là tác phẩm Hải Thượng y tông tâm lĩnh. Ông đã trở thành một trong những nhà tư tưởng tiêu biểu, để lại dấu ấn đặc biệt trong lịch sử tư tưởng triết học và y học của thế kỷ XVIII, thời Hậu Lê. Tư tưởng triết học của Lê Hữu Trác không chỉ có giá trị về mặt lý luận mà còn có giá trị về mặt thực tiễn trong việc phát triển tư tưởng và y học nước nhà. Đến ngày nay, danh hiệu Hải Thượng Lãn Ông gắn liền với nền y học Việt Nam, với lịch sử, và nhân dân Việt Nam: “Trong lịch sử dân tộc, Hải Thượng Lãn Ông Tâm lĩnh Lê Hữu Trác là một danh y tiếng tăm lừng lẫy, là nhà khoa học cự phách. Nhà tư tưởng trác việt và đồng thời là nhà văn hóa xuất sắc ở thế kỷ XVIII, ông đã để lại trước tác đồ sộ, trở thành một di sản văn hóa quý báu. Sự nghiệp của Hải Thượng Lãn Ông để lại có giá trị thực tiễn to lớn nhất là trên phương diện y học và tư tưởng”. Vấn đề y đức của Lê Hữu Trác cũng được các nhà y học Việt Nam quan tâm, trong hầu hết các tác phẩm y học cổ truyền Việt Nam đều ghi lại những lời giáo huấn về y đức của Lê Hữu Trác ở đầu trang sách. Bác sĩ Trần Văn Tích khi viết về y thuật phương Đông nói: “Ở Việt Nam, biệt hiệu Lãn Ông của Lê Hữu Trác không phải không có liên hệ đến Lão Trang. Cái phong thái mệnh danh là lười biếng của tác giả Y tông tâm lĩnh là cái phong thái nhuốm màu sắc vô vi, tuy tự xưng là ông già nhác nhớn nhưng đã tự nguyện không quản ngại gian lao vất vả, đêm khuya mưa gió, tuổi già sức yếu, từng đi bộ hàng hai mươi dặm để chữa bệnh cho bệnh nhân”. Như vậy, phải là nhà tư tưởng về tài năng, nhân cách, đạo đức Lê Hữu Trác mới để lại cho đời sau một sự nghiệp to lớn như thế. Tư tưởng Lê Hữu Trác hướng đến hai mục đích, một là quyết tâm khái quát thành nguyên lý chỉ đạo y học truyền thống Việt Nam ngang tầm với các nước. Hai là, bồi dưỡng tinh thần và thể chất cho người Việt Nam, đó là mục đích trong toàn bộ nội dung trong tư tưởng của ông.

Minh Khai trân trọng giới thiệu