Chân dung và tác phẩm là cuốn sách của Giáo sư Hoàng Như Mai, tập hợp một số bài viết trong thời gian gần đây của Giáo sư về các nhà văn, nghệ sĩ và về một số tác phẩm.

Hầu hết các chân dung được giới thiệu ở đây là các văn nghệ sĩ cao niên vốn là những người cùng thời, trong đó có những người là bạn thân của Giáo sư. Qua những bức chân dung sinh động và chân thực này, Giáo sư đã gợi được không khí của một thời đại; đặc biệt những bài viết tưởng niệm những ngừi đã khuất là những lời tri kỷ, chân tình, thiết tha, cảm động...

Là một nhà phê bình, nghiên cứu, Giáo sư đã giới thiệu nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật theo phong cách riêng của mình, chủ yếu nêu lên những cảm xúc, những suy nghĩ cuả bản thân qua một lần hay những lần đọc tác phẩm. Cách tiếp cận như vậy đã đưa đến nhiều phát hiện bất ngờ, tinh tế, tạo nên được sự gần gũi, thân mật, cởi mở với bạn đọc. Chính vì vậy, nhiều bài đã đạt được sự hài hoà giữa chất khoa học của văn phong nghiên cứu với chất trữ tình đằm thắm. Những bài viết của ông có giá trị như một cách nhìn lại, " phát hiện lại " những di sản quá khứ và mặt khác đó là những nhận định đánh giá đúng mực về những tác phẩm đương đại.