Cuốn sách được hình thành từ các bài báo của tác giả đăng trên các tạp chí chuyên ngành từ năm 2006 lại đây. Tên sách là: VĂN HOÁ, ĐẠO ĐỨC TRONG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH nhưng chỉ gói gọn trong mấy trăm trang, hẳn là chưa đủ. Đây là một đề tài lớn, cần những công trình tầm cỡ của nhiều chuyên gia mới chuyển tải hết được tầm vọc, trí tuệ, nhân cách và bản lĩnh văn hoá Hồ Chí Minh.

Cho đến nay, đã có hàng trăm định nghĩa về văn hoá, nhưng nhân loại vẫn đang đi tìm câu trả lời cho câu hỏi: “Văn hoá là gì?”. Tuỳ theo cách tiếp cận để hiểu văn hoá, nhưng theo tôi, văn hoá có thể hiểu, đó là một phạm trù liên quan tới mọi hoạt động của con người, kết tinh trong đó các giá trị vật chất và tinh thần; năng lực hoạt động và sự phát triển của chính bản thân con người. Tất cả những điều đó cho chúng ta nhận thức về sự hoàn thiện và phản ánh đặc trưng riêng (tạo nên diện mạo, cốt cách, bản sắc) của cá nhân, cộng đồng, dân tộc, làm cho dân tộc này khác dân tộc khác.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp khẳng định rằng “sự nghiệp văn hoá quan trọng nhất của Hồ Chí Minh là đã lãnh đạo toàn dân đánh đuổi giặc ngoại xâm trong thời đại mới, giành lại cho nhân dân những quyền sống của con người, một cuốn sống có văn hoá. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cùng với  loài người loại trừ một trở lực to lớn trên con đường tiến lên thế giới văn minh, xoá đi một vết nhơ trong lịch sử là chế độ thuộc địa”.

Nhà văn hoá lớn Côlômbia là  Máckét, người được giải thưởng Nôbel, đã phát biểu tại cuộc gặp lần thứ hai các nhà trí thức Mỹ Latinh, tháng 12-1985 như sau: “Bản thân cách mạng cũng là một sự nghiệp văn hoá, nó biểu hiện trọn vẹn một thiên tướng và khả năng sáng tạo, chứng minh và đòi hỏi ở tất cả chúng ta một niềm tin sâu sắc ở tương lai”.

Cách hiểu văn hoá như vậy đã được Hồ Chí Minh nêu ra cách đây gần 70 năm (8-1943) khi Người cho rằng “văn hoá là tổng hợp của mọi thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm đáp ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”.

Trước nay đã có những cách tiếp cận khác nhau về tư tưởng và sự nghiệp văn hoá Hồ Chí Minh, nhưng nói chung cơ bản vẫn mới hiểu văn hoá Hồ Chí Minh thuộc kiến trúc thượng tầng; là đời sống tin thần của xã hội. Hiểu như vậy là đúng, nhưng nói chung cơ bản vẫn mới hiểu văn hoá Hồ Chí Minh thuộc kiến trúc thượng tầng; là đời sống tinh thần của xã hội. Hiểu như vậy là đúng, nhưng chưa đủ. Tác giả sách này cũng đã có một số công trình đi theo hướng tiếp cận này. Chẳng hạn: “Về danh nhân văn hoá Hồ Chí Minh (viết chung), Nxb. Lao động, Hà Nội, 1996; “Đỉnh cao tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hoá, Nxb. Lao động, Hà Nội, 2001; “Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nền văn hoá mới Việt Nam”, Nxb. Lao động, Hà Nội, 2001; “Hồ Chí Minh - văn hoá và đổi mới” (viết chung), Nxb. Lao động, Hà Nội, 2001 v.v… Tuy nhiên, càng nghiên cứu, tôi càng cảm thấy vấn đề văn hoá trong sự nghiệp và tư tưởng Hồ Chí Minh có sức thu hút lớn, nhưng bản thân lại chưa giải quyết được bao nhiêu. Còn nhiều câu hỏi đọng lại mà chưa có lời giải đáp một cách đầy đủ và thuyết phục. Tại sao Hồ Chí Minh lại có thể trở thành một nhà văn hoá lớn? Hồ Chí Minh lại có thể trở thành một nhà văn hoá lớn? Hồ Chí Minh là nhà văn hoá lớn như thế nào? Giá trị lý luận và thực tiễn của tư tưởng và sự nghiệp văn hoá Hồ CHí Minh trong thời đại ngày nay ra sao? v.v… Đã đến lúc phải mở rộng tầm nghiên cứu văn hoá Hồ Chí Minh không chỉ là kiến trúc thượng tầng mà toàn bộ sự nghiệp cách mạng của Người là sự thống nhất, hoà quyện giữa văn hoá với cách mạng, cách mạng với văn hoá. Một bài văn chính luận, bài thơ, bài báo; một hoạt động của Người… chứa đựng cả tư chất, trí tuệ, bản lĩnh của một “anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hoá lớn”.

Trong những năm gần đây, trong giảng dạy và nghiên cứu, tôi cố gắng tiếp tục lý giải vấn đề này. 19 bài viết trong cuốn sách đề cập nhiều vấn đề, với những góc nhìn khác nhau. Đó là những vấn đề về văn hoá, đạo đức, nhân văn, quan hệ quốc tế, triết lý phát triển, dân chủ, dân vận,v.v… Mỗi bài một vẻ, bài ngắn, bài dài, được đăng tải trên nhiều tạp chí, ở những thời điểm không giống nhau. Tuy nhiên, đọc kỹ các bài viết, người đọc vẫn có thể nhận ra sợ chỉ đỏ xuyên suốt, tinh thần cơ bản của cuốn sách, đó là Hồ Chí Minh là một nhà văn hoá lớn. Thí dụ: bàn về bản lĩnh cũng là một cách tiếp cận văn hoá Hồ Chí Minh. Hoặc, tầm nhìn về Đảng, lề lối xây dựng Đảng và rèn luyện cán bộ… đều có thể được nhìn nhận ở góc cạnh Đảng hoặc văn hoá trong Đảng. Đặt biệt là vấn đè văn hoá đạo đức được Người quan tâm sớm, nhất quán, xuyên suốt, toàn diện, sâu sắc.

Hồ Chí Minh tiếp thu học thuyết Mác - Lênin và các học thuyết khác trên thế giới không giáo điều, rập khuôn, máy móc, mà luôn sáng tạo, đổi mới.

Người nắm bắt sâu sắc bản chất cách mạng và khoa học, tinh thần biện chứng và nhân đạo, cách xử trí mọi việc của Mác, Lênin, vận dụng một cách sáng tạo và góp phần phát triển học thuyết Mác - Lênin vào hoàn cảnh cụ thể của nước Việt Nam thuộc địa. Như Nghị quyết 09 - NQ/TƯ của Bộ Chính trị ngày 18-2-1995 đã khẳng định: “Trong khi giải quyết những vấn đề quan trọng, đặc biệt là về lý luận cách mạng giải phóng dân tộc và tiến lên chủ nghĩa xã hội ở các nước thuộc địa và phụ thuộc”. Đó chính là trí tuệ, bản lĩnh và sắc thái văn hoá Hồ Chí Minh.

Bạn đọc thân mến! Cuốn sách chắc sẽ có những vấn đề làm bạn chưa thật sự hài lòng. Chẳng hạn sự trùng lắp có thể có; sự thiếu vắng một số nội dung; những vấn đề được trình bày chưa đi đến tận cùng… Đề tài lớn, lại là kết quả của các bài báo đăng rải rác trong nhiều năm, nên hạn chế là khó tránh khỏi. Tác giả hy vọng cuốn sách chỉ là góp thêm một viên gạch để tiếp tục xây những công trình nghiên cứu về Hồ Chí Minh nói chung; về đạo đức, văn hoá của Người nói riêng. Và cũng vì vậy, rất mong bạn đọc gần xa góp cho nhiều ý kiến bổ ích

Minh Khai trân trọng giới thiệu