Ai và Ky ở xứ sở những con số tàng hình là tác phẩm mang kỳ vọng tiếp thêm tình yêu, sự say mê cho độc giả trẻ đối với môn toán, dẫn họ bước qua những cột mốc lớn nhất của nền văn minh toán học loài người bằng một hình thức truyện kể văn học sinh động và trí tuệ.

Ai và ky ở xứ sở những con số tàng hình

Các tác giả đã tự đặt vui cho Ai và ky ở xứ sở những con số tàng hình một thể tài mới: "tiểu thuyết toán hiệp". GS. Hà Huy Khoái thì cho rằng tác phẩm là "cuốn sách vỡ lòng về triết học của toán học". Nhà thơ Trần Đăng Khoa coi đây là "một cuốn sách giản dị đến mức ai đọc cũng được, kể cả những người không biết gì về toán".

Trên thế giới, đã có những cuốn best-seller được viết theo cách tương tự, nổi bật nhất là Sophie’s world của Jostein Gaader về lịch sử triết học. Tuy nhiên, tại Việt Nam, Ai và Ky ở xứ sở những con số tàng hình là cuốn sách đầu tiên pha trộn toán học và hư cấu như thế.

Thoạt tiên, cuốn sách khiến người đọc liên tưởng đến hành trình trong tiểu thuyết kinh điển Tây du ký: nhân vật cậu bé Ai xuất hiện đột ngột ngay từ đầu truyện như một Tôn Ngộ Không, trong một "khoảng không rộng lớn, vô cùng tĩnh lặng, giống như một tiểu vũ trụ trong vắt không một hạt bụi". Nhưng đó chỉ là cảm nhận thoáng qua, bởi ở thế giới kỳ lạ đó, bỡ ngỡ nhưng không cô đơn, Ai đã có Ky, một chàng trai “đeo kính trắng, đầu to, tóc bạc sớm, nụ cười hiền lành” và dế Jim, một chú “dế cụ, đầu gân guốc” có tài búng râu kỳ dị đợi sẵn để cùng cậu lên đường. Chặng đường Ai và Ky dấn bước trong nửa đầu câu chuyện cũng chính là hành trình văn minh nhân loại đã trải qua: từ buổi bình minh của toán học với Euclid vĩ đại và những tiên đề đầu tiên về điểm và đường thẳng, Diogenes đức hạnh luôn giơ cao ngọn đèn tìm người lương thiện, hay Cartesius với hệ tọa độ và phương pháp tư duy trừu tượng… Những nhân vật lịch sử từ nhiều niên đại được các tác giả cho cùng ngồi ăn tối hay đàm đạo dưới một mái nhà. Các bậc danh nhân toán học đó đã giảng giải cho Ai và Ky những kiến thức cột mốc trong lịch sử phát kiến và nghiên cứu toán học, với một nguyên tắc: Những quy luật, những định lý, những vẻ đẹp của Toán chỉ có thể hiện lên một khi các cậu bé thực sự muốn khám phá.

Khác với những cuộc phiêu lưu quen thuộc ngoài đời thực, trong thế giới những con số và phép dựng, của trường và chiều mênh mông, Ai và Ky không cần biết đâu là giới hạn cuộc phiêu lưu của mình. Và mỗi bước tiến lên phía trước, các cậu không chỉ thu thêm một kiến thức, một công cụ mà còn kết thêm được một người bạn mới: nơi này là kẻ lang thang Thales, người đã tặng lại Ky cặp kính hình bình hành nổi tiếng của mình, nơi khác là Aesop với sọt bánh mì nặng trĩu sau lưng, rồi Alice, vận động viên bất-khả-chiến-thắng trong cuộc chạy đua với Cụ Rùa già nua; chàng thanh niên Elaci có mái tóc bù xù, xuất hiện như một nhà thơ nhưng sau này sẽ trở thành một anh hùng; và ấn tượng nhất là nàng Zena xinh đẹp có đôi mắt nâu mở to hút hồn cậu bé Ai ngây thơ và hơi duy lý.

Nửa sau của cuốn sách là những biến cố bất ngờ có phần siêu thực, lôi các nhân vật vào một vòng xoáy hành động sôi nổi. Bắt đầu từ một cuộc thi giữa Alice tràn trề sức sống và Cụ Rùa hom hem, cuộc thi của giáo điều nghịch lý, theo đó Alice luôn phải nhận phần thua, câu chuyện chuyển hướng sang các ngã rẽ bất ngờ: tiếng cười vang của Alice làm đảo lộn kết quả cuộc thi, rồi phiên tòa nửa trang nghiêm nửa hài hước ngay sau đó, Ai và Ky vô tình được ông vua già Ka Cơ trì độn và bất nhất chọn vào bồi thẩm đoàn, Tể tướng Chico vừa là công tố viên vừa là luật sư biện hộ… Vượt lên trên hết là cuộc quyết đấu bi hùng giữa Elaci và rồng Gryphon. Trong cuộc đấu của bạo lực và sức mạnh, chàng trai Elaci đã không thắng nổi con rồng vô tri và vĩnh viễn bị lưu đày đến xứ p-adic xa xôi.

Cuốn sách dừng lại với một cái kết mở ra cho một câu chuyện khác. Mang theo mình chiếc túi da đựng cả hành trang kiến thức có được sau những bước phiêu lưu: cây thước, chiếc compas, cái búa căn và hệ tọa độ cùng trà, đậu, mật ong… như những biểu trưng của cuộc sống, Ai cùng Ky rời lò bánh mỳ của Aesop và tiếp tục đi về phía biển. Ở đây các cậu được thuyền trưởng Steve mời lên chiếc tàu “Phía Trước”, tiếp tục khám phá đại dương tri thức. Hình ảnh dải đất hình chữ S cuối sách như một nhắc nhớ cảm động về cội nguồn mà các tác giả muốn lưu giữ thông qua sách.

2. Các nhân vật chính trong Ai và ky ở xứ sở những con số tàng hình

Có một số lượng rất đông các nhân vật trong Ai và Ky ở xứ sở những con số tàng hình. Ngoài nhóm nhân vật lịch sử như Thales, Diogenes, Descartes (Cartesius trong truyện), Gauss (Carlorus) và nhóm nhân vật hoàn toàn hư cấu như Hetty, Alice, rồng Gryphon; trong cuốn sách còn xuất hiện nhóm nhân vật được sáng tạo dựa trên việc cho những nhân vật hư cấu mang một phần hành trạng những nhà toán học, triết gia có thật ngoài đời. Việc giải mã các nhân vật này là một thách đố thú vị đối với người đọc và là lý do ra đời phần Aikypedia cuối sách.

- Ai: có thể xem Ai chính là bản thân mỗi người đọc trong quá trình tìm hiểu vẻ đẹp của toán học và triết lý sống, tại mỗi điểm dừng của mạch truyện Ai lại được dẫn dắt tiếp bởi một nhà hiền triết. Sự trong sáng của nhân vật Ai trong sách cũng chính là biểu tượng cho bản tính “nhân chi sơ” của mỗi con người.

- Ky: là nguồn cảm hứng cho Ai trên bước đường khám phá, thường xuất hiện một cách điềm tĩnh và đúng lúc để giải thích các vấn đề Ai đang bỡ ngỡ. Được xây dựng như một vai lão bộc trong chèo cổ, Ky đóng vai trò cầu nối giữa cậu bé Ai thơ ngây và các nhân vật khổng lồ về kiến thức trong xứ sở của những con số tàng hình. Dựa trên các miêu tả ngoại hình, nhiều người cho rằng Ky chính là đồng tác giả của cuốn sách, nhà toán học Ngô Bảo Châu.

- Zena: cô bé mắt nâu có cái nhìn kỳ lạ đến độ thôi miên Ai, người mang cho cậu cảm giác vô vọng “cái đích cậu muốn đi quả thật là nơi không bao giờ cậu có thể tới được”. Cách giải thích của Zena cho Ai về đoạn đường từ lò bánh đến cuộc thi dù thu ngắn đến đâu vẫn luôn tồn tại làm người đọc liên tưởng đến nhà toán học, triết học Hy Lạp cổ đại Zénon (thế kỷ X trước CN), người đưa ra cách lý luận thuyết phục những điều rõ ràng vô lý, và tên tuổi ông gắn liền với những nghịch lý Zénon nổi tiếng.

- Elaci: một trong những nhân vật được xây dựng đẹp nhất trong sách, hồn hậu và dũng cảm, thiên tài và ngây thơ, chịu nhiều bất trắc nhưng luôn tin vào tương lai, rằng “mọi sự rồi sẽ ổn”. Elaci phát hiện ra rằng quyền lực phép căn của vua Ka Cơ trong vương quốc không phải vạn năng như nhà vua tự quy định. Tranh thủ những giây phút cuối cùng trong ngục, Elaci đã viết ra 25 trang giấy những phát kiến của mình, với hy vọng cuối cùng có thể làm thay đổi nhà vua, đưa vương quốc thoát ra khỏi những nghịch lý và độc tài phép căn. Elaci có thể được xây dựng trên hình mẫu thiên tài toán học đoản mệnh Évariste Galois, người nhiều lần bị tù tội do theo xu hướng cộng hòa, một số công trình toán học nay đã thất truyền của ông cũng được viết trong tù.

- Tể tướng Chico: một nhân vật đa diện phức tạp. Trong sách có một Chico thiên tài, người đã chỉ ra cho Ai biết những khái niệm đầu tiên về chuỗi, về giới hạn. Nhưng cũng có một Chico độc ác, người ra lệnh khám xét lò bánh mì nhằm chiếm đoạt thành quả của Elaci. Chico cũng được nhìn nhận như một kẻ xu thời, dù biết rõ những lỗi thời trong “hiến pháp” của vua Ka Cơ nhưng vẫn hết lòng phụng sự ông vua này, có lẽ để bảo toàn cánh đồng đậu vô hạn và thế giới phi nhân của mình. Dựa trên quan hệ Chico-Elaci, có thể thấy nhân vật Chico được xây dựng trên hình mẫu nhà toán học lỗi lạc người Pháp Augustin Louis Cauchy, người được đặt tên cho bất đẳng thức Cauchy (Cô-si) nổi tiếng.