Tác giả Tôn Thất Thọ xuất thân là một nhà giáo, nguyên là Hiệu trưởng trường Trung học sơ sở ở Bình Phước, anh còn có bút danh Tôn Châu Quân, cộng tác viên th ường xuyên của tạp chí Xưa và Nay trong hơn mười năm qua. Tính đến nay, số bài viết của anh trên tạp chí đã vượt qua con số 100. Hầu hết các bài viết đều ngắn gọn, nhưng súc tích, chứa đựng nhiều nội dung có tính gợi mở, cũng như chứng minh làm sáng tỏ nhiều vấn đề lịch sử.

Viết về đề tài lịch sử của các triều đại không thể không quan tâm đến giai thoại lịch sử. Bởi trong quá khứ và kể cả hiện tại, có những giai thoại lịch sử đã vô tình trở thành sự kiện lịch sử. Nhiều giai thoại được lưu truyền từ đời này sang đời khác, từ đó, được mọi người nhắc đi nhắc lại trên nhiều lĩnh vực, và đến một lúc nào đó, được các nhà nghiên cứu ghi chép lại, thế là giai thoại đã trở thành sự kiện, mặc dù các nội dung đó không dựa trên một chứng cứ khoa học, hoặc tư liệu lịch sử nào. Các giai thoại như “Câu chuyện lá cờ khăn gói”, “Cây đèn treo ngược”, “Vua quan triều Nguyễn cho than đá là quái vật”,… cũng như một số ghi chép liên quan đến Lê Văn Duyệt, Phan Thanh Giản, Phan Đình Phùng… đều nằm trong thực trạng đó. Với nguồn tài liệu phong phú từ tủ sách gia đình, cũng như sự hỗ trợ của nhiều nhà nghiên cứu, biên khảo, bạn bè,… tác giả đã tập hợp, kết nối nhiều nguồn tư liệu khác nhau, và bằng phương pháp tư duy khoa học theo đặc trưng bộ môn, người viết đã chứng minh và trả lại sự thật trong nhiều trường hợp thường được gọi là giai thoại lịch sử.

Cũng từ nhiều nguồn tư liệu khác nhau, và bằng cái nhìn khách quan, tác giả đã giúp người đọc đánh giá lại công trạng của nhiều nhân vật lịch sử nhà Nguyễn như Thượng thư Tôn Thất Hiệp, người đắp Đại đồn Chí Hòa đầu tiên khi quân Pháp xâm chiếm Gia Định, và một số nhân vật lịch sử khác mà trong một thời gian dài, do thiếu tài liệu nên sự đánh giá, nhận xét ít nhiều sai lạc. Những bài viết liên quan đến các nhân vật như Trần Văn Kỷ đầu đời Gia Long, Đốc học Định Tường Phan Hiển Đạo, Phan Tòng thời kháng Pháp,… đã được đông đảo bạn đọc quan tâm và ghi nhận.

Bên cạnh các bài viết về các nhân vật lịch sử, một số vấn đề về địa danh các địa phương cũng đã được tác giả lý giải dựa trên nhiều nguồn tư liệu, để từ đó người đọc rút ra những nhận định của mình.

THEO DÒNG TRIỀU NGUYỄN không hoàn toàn là một công trình nghiên cứu, mà chỉ tập hợp các bài viết đã đăng trên tạp chí Xưa và Nay với những câu chuyện lịch sử riêng lẻ. Tuy nhiên nội dung của cuốn sách cũng góp phần cung cấp các sự kiện lịch sử dưới góc nhìn khách quan, công bằng và khoa học.

Minh Khai trân trọng giới thiệu.