Trích Lời Giới thiệu của GS. Sử học Đinh Xuân Lâm: “Cuốn sách TRƯƠNG VĨNH KÝ - BỊ KỊCH MUÔN ĐỜI dựng lại cuộc đời của Trương Vĩnh Ký từ tuổi ấu thơ đến khi trưởng thành, trong một bối cảnh lịch sử kịch liệt, thực dân Pháp nổ súng đánh chiếm Việt Nam, triều đình Nguyễn đẩy mạnh chính sách sai lầm cấm, giết đạo, đất nước rối loạn, nhân dân ly tán.

Qua các sự kiện và tư liệu được tác giả khai thác và vận dụng vào việc tái tạo nhân vật, Trương Vĩnh Ký đã sống lại với tư cách một người yêu nước sâu sắc, có tinh thần dân tộc mạnh mẽ, gắn bó mật thiết với gia đình, bè bạn, quê hương, có ý thức rõ rệt làm việc có ích cho dân, cho nước.

Trong hoàn cảnh éo le của một giáo dân được đào tạo trong nhà trường của giáo hội, rồi có thời kỳ làm việc với chính quyền thuộc địa nên bị không ít người ngờ vực, khinh khi, thậm chí đến lúc rút lui về chuyên tâm dạy học và viết sách vẫn còn bị quàng lên đầu cái án không tuyên bố “tay sai” của Pháp, tinh thần yêu nước của Trương Vĩnh Ký được thể hiện rõ rệt ở nguyên tắc “làm với Pháp mà không theo Pháp”, vẫn giữ tinh thần độc lập trong cách ứng xử với Pháp, trên cơ sở bám chắc những truyền thống tốt đẹp của dân tộc như đoàn kết, yêu nước, chống xâm lăng, đã mạnh dạn tiếp nhận văn minh phương Tây vì nhận thấy tiến bộ hơn, có thể giúp đất nuớc, dân tộc chuyển mình vươn lên để thoát khỏi nguy cơ mất nước ngày càng gần. Tinh thần yêu nước sáng suốt của Trương Vĩnh Ký còn thể hiện ở chỗ nắm chắc bản chất thực lợi của chủ nghĩa thực dân nói chung, của chủ nghĩa thực dân Pháp nói riêng, tuyệt đối không có ảo tưởng về lòng tốt, về “thiện chí” của bọn thực dân, tuy vẫn có sự phân biệt chính xác bạn thù trong hàng ngũ người Pháp, từ tên thực dân thực thụ đến vị thừa sai sùng tín, qua nhà khoa học chân chính.

Cuối cùng, tác giả Hoàng Lại Giang đã đi sâu vào giới thiệu phần đóng góp của Trương Vĩnh Ký về mặt văn hóa. Cái đáng quý, cái sáng giá ở đây không phải là ở chỗ Trương Vĩnh Ký viết được nhiều hay ít, mà quan trọng hơn là ở ý thức thường trực phục vụ đắc lực nhân dân, phục vụ dân tộc theo hướng tiến bộ, bất chấp ngàn vạn khó khăn ngăn trở, từ nghi ngờ đến dèm pha, phỉ báng của kẻ thù dân tộc và cả của đồng bào mình. Và cảm động biết bao khi một con người đã sớm xác định được cho mình mục đích đúng đắn phục vụ nhân dân, phục vụ dân tộc, nhưng mãi cho tận phút cuối cùng của cuộc đời vẫn luôn luôn có một sự mặc cảm khó lòng giải toả về cái “sai lầm” của mình.

TRƯƠNG VĨNH KÝ - BỊ KỊCH MUÔN ĐỜI của Hoàng Lại Giang đã làm rõ gương mặt chân chính của một nhân vật lịch sử đặc biệt có một số phận gian truân suốt cả cuộc đời, đã hơn 100 năm rồi mà “cái quan vẫn chưa định mệnh”! Có thể nói rằng với cuốn sách danh nhân truyện ký này, Hoàng Lại Giang đã làm cái công việc tưởng chừng đơn giản mà thật sự khó khăn đó là “chiêu tuyết” cho Trương Vĩnh Ký!”.

Minh Khai trân trọng giới thiệu.