Có lẽ từ lâu lắm rồi, dễ đã gần hai chục năm, tôi thi thoảng lại bắt gặp một, hai bài viết ký tên Trần Huy Thuận, đăng rải rác trên các báo Lao Động, Tuổi trẻ Cười, Nông nghiệp Việt Nam… Nhưng tôi thật sự ngạc nhiên khi thấy mấy năm gần đây, Trần Huy Thuận liên tục có bài đăng trên các website: dantri.com.vn (Hội khuyến học VN), vanchuongviet.org (trang web độc lập của Nguyễn Hòa), newvietart.com.vn (Việt văn mới)… và cả một số báo viết khác nữa. Tôi càng ngạc nhiên hơn khi biết rằng, Trần Huy Thuận vốn chỉ là một công chức già, chưa bao giờ qua nghiệp làm văn, hiện đã qua tuổi bảy mươi đến mấy bước rồi, mà bút lực vẫn dồi dào và ẩn chứa nhiều suy tưởng đến thế.

Cái tên sách Ngang qua cuộc chơi (mượn câu nói của nhà viết kịch Tào Mạt: “Cuộc đời này chẳng qua cũng chỉ là một cuộc chơi”) dễ làm người đọc tưởng lầm đây chỉ là một tập tản văn viết cho vui, theo kiểu nhàn đàm, thích gì thì nói. Ông viết, đúng là theo phong cách nhàn đàm thật. Nhưng càng đọc, ta càng thấy những dòng chữ kia có một phong cách và tạo nên sức mạnh riêng. Những dòng chữ nhẹ nhàng, giản dị, chẳng hề đao to búa lớn đủ cho ta nhìn ra bao điều đáng suy nghĩ trong cuộc sống hôm nay.

Đề tài, như ông tự bạch: “Toàn là gặp đâu viết đấy, hứng lúc nào viết lúc ấy, trăn trở điều gì viết điều ấy”. Có bao nhiêu chuyện trong cuộc sống đời thường đã và đang diễn ra được Trần Huy Thuận quan sát, suy ngẫm và tạt ngang bàn luận. Nhưng qua trên 50 mẩu chuyện được tập hợp trong sách này, ta nhận ra một bức tranh hiện thực nhiều màu sắc. Ông viết bằng trái tim của một người còn rất nặng nghĩa với đời. Bạn thân của ông – đạo diễn điện ảnh Trần Văn Thủy (tác giả Hà Nội trong mắt ai) có viết: “Đã từ rất lâu, mình có một quan niệm: Không có cái gì trở thành tác phẩm nếu không bắt đầu từ thân phận con người. Thuận đã bắt đúng mạch. Văn phong giản dị, có khi hơi lạnh lùng, nhưng thấm thía và… đau”.

Ta thử điểm vài nét qua tập tản văn Trần Huy Thuận. Đó là những lời mạn đàm về những chuyện rất đời thường. Chuyện về nhiều người bây giờ cố gắng chạy và giữ chức quyền bằng mọi giá (Chiếc ghế và văn hóa ngồi); Chuyện về trẻ em quỳ gợi ta liên tưởng đến chuyện… quỳ của người lớn! (Tại sao bắt trẻ quỳ?); Chuyện đãi ngộ và chuẩn giá trị sức lao động của xã hội (Lương, thưởng – Đôi điều muốn nói); Chuyện về sự xuống cấp của một số trí thức thời nay (Bằng cấp chưa hoàn toàn tạo nên trí thức); Chuyện các quan của dân mà chỉ biết hành dân, bòn rút của dân (Vài suy nghĩ về tham nhũng và chống tham nhũng); Chuyện đời thực thông qua mấy câu thành ngữ (Cái bóng của ngôn từ); v.v… Những vấn đề tưởng chừng biết rồi, khổ lắm, nói mãi mà sao vẫn hấp dẫn, tươi mới, sinh động qua ngòi bút của ông. Sau giọng văn nhẹ nhàng, dí dỏm, đậm chất “humor” hài hước là một thái độ nghiêm khắc, không khoan nhượng trước một số điều chướng tai, gai mắt, thật khó tưởng tượng (và thật khó chấp nhận).

Nhưng, Ngang qua cuộc chơi không mượn lời để bông phèng, giải trí đơn thuần. Và người viết cũng không mượn Ngang qua cuộc chơi chỉ để ôn nghèo kể khổ, hay ca cẩm chì chiết hoặc ngầm trút bực dọc chủ quan. Có rất nhiều chuyện Trần Huy Thuận rút tỉa từ chính bản thân cuộc sống của mình. Những mẩu chuyện nhân tình thế thái thông qua vài nét phác thảo chấm phá (trong kí ức và hiện tại) về bạn hữu của ông: Một người thành danh lừng lẫy mà không quên bạn cũ (Thằng Thủy); đến một kẻ hãnh tiến, chỉ vì một bài báo đụng chạm đến quyền uy của mình, đã cho đồng môn nếm đòn quyền lực (Anh chàng “Mốc” làm quan); Hay là chuyện “duyên kì ngộ” của những con người (nhà thơ Mai Trang, nhạc sĩ Cẩm Phong, nhà thơ Nguyễn Khôi) liên quan tới bài hát nổi tiếng Người lái đò trên sông Pôkô… Tôi đọc để nhận ra lẽ đời cay đắng và theo đó là bao điều xúc động sâu xa. Đúng như nhận xét của Nguyễn Hòa, người chủ trương trang vanchuongviet.org về một truyện ngắn trong tập: “Đọc truyện Thằng đổ vỏ của anh, buồn mà xót quá chừng. Có người đọc truyện anh viết mà thấy cứ như viết về họ. Tôi cũng bắt đầu thấy ra cây viết của anh một sự từng trải”.

Tôi cũng chia sẻ những nhận xét này của Nguyễn Khôi (Nhà thơ, giải thưởng thơ 1000 năm Thăng Long): “Đọc Ngang qua cuộc chơi của T.H.T, mỗi chuyện như một mẩu đời thường, sau một sự cố để bật ra một triết lý nhân quả, một tiếng cười bao dung thông cảm – đôi nét chấm phá, không đao to búa lớn…”. Tôi xúc động bởi những dòng ông viết rất hiện thực, ngồn ngộn hơi thở cuộc sống và đậm chất nhân văn. Bài ông viết về cha mình (Cha tôi) không dài, mà có giá trị như một tự sự ngắn về cuộc đời. Đây là bài tự bạch bản thân. Hóa ra, ông đã lớn lên trong một hoàn cảnh khá đặc biệt của cuộc đời có thể nói là không xuôi chèo mát mái. Không phải sĩ nhưng ông đã bộc lộ cốt cách của một kẻ sĩ: thẳng thắn, trung thực, ghét và không chịu sống một cách hạ mình, luồn cúi… Hai chữ Thành Mỹ (Cái đẹp trọn vẹn, hoàn mĩ) trên bức hoành phi người cha để lại, với ông như một tâm nguyện thiết tha cần hướng tới cho mọi thế hệ cháu con.

Trần Huy Thuận không phải là một nhà văn và ông cũng không hề có ý định ngồi vào chiếu văn. Nhưng phải nói, những bài viết của ông mang đậm chất văn chương. Có những nỗi niềm, tác giả viết cứ như rút ra từ gan ruột, vì vậy mà nó rất có hồn và đọc vô cùng thấm thía.

Trước đây, tôi đã từng khuyên ông và rất mong ông tập hợp các bài viết tản mạn kia để xuất bản thành tập. Lần lữa mãi đến hôm nay, ý định đó của ông (và của nhiều bạn ông) mới thành hiện thực. Tôi – một thế hệ hậu sinh – xin có mấy lời. Tôi nghĩ, những ai đọc xong cuốn sách này, ít nhất cũng có thể chia sẻ với tôi một vài suy nghĩ nào đó. Bởi Trần Huy Thuận đã chắt lọc hiện thực, bình thản nhìn đời để rút ra các bài học về triết lí sống. Và những chiêm nghiệm từ cuộc sống kia của ông sẽ tiếp tục đi vào cuộc sống.

.....

Xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.