CÁC NHÀ THƠ CỔ ĐIỂN VIỆT NAM của Giáo sư Mai Quốc Liên gồm 28 bài nghiên cứu, tiểu luận, phê bình văn hóa, văn học. Ngay từ những trang đầu, với Trần Nhân Tông - vĩ đại và bí ẩn đã thu hút người đọc với những trang văn lôi cuốn, phát hiện một Trần Nhân Tông “vĩ đại và vĩ đại quá tầm, vĩ đại vượt xa những con người mà ta vẫn gọi là vĩ đại!”. Cách viết dung dị nhưng chứa đựng bên trong nhiều tư liệu đã được kiểm chứng và nhiều ý kiến, lập luận thuyết phục, xác lập chỗ đứng, vai trò lịch sử của Trần Nhân Tông.

Đến với Ngô Thì Nhậm (1746-1803) - nhân vật lịch sử và nhà văn hóa kiệt xuất, Mai Quốc Liên đã phục dựng hoàn hảo chân dung nhà văn hóa Ngô Thì Nhậm, trong một thời kỳ lịch sử phức tạp nhất của lịch sử dân tộc. Tất cả những biến cố lịch sử này đã ảnh hưởng đến tư tưởng, tình cảm, con người và tác phẩm của Ngô Thì Nhậm ra sao đều được tác giả lý giải cặn kẽ, sâu sắc, giàu tính thuyết phục. Nhưng Ngô Thì Nhậm không phải chỉ là số thành của hoàn cảnh. Ông góp phần thay đổi hoàn cảnh. Chiến công Tam Điệp, chiến công bang giao với nhà Thanh, hàng ngàn trang thơ văn, đặc biệt văn chính luận nhiệt huyết, chặt chẽ, những bài phú, bài thơ tài hoa, tự hào vang lên trong một thế kỷ bế tắc mà Quang Trung là niềm hy vọng.

Tác giả dành nhiều trang viết về Nguyễn Du và Truyện Kiều. Đây là những trang viết  chắt lọc từ một nội lực văn hóa sâu dày, chắc nặng từng câu chữ, có tầm nhìn như Chín hướng tiếp cận Nguyễn Du - nhìn lại và đi tiếp. Nguyễn Du là một đỉnh cao bậc nhất. Leo lên, rất dễ “gãy lưng”, nhưng xem ra Mai Quốc Liên tay bám nhẹ không, khám phá và có đóng góp vào nghiên cứu Nguyễn Du, từ Văn chiêu hồn đến Thơ chữ Hán và Truyện Kiều.

Trong Trở lại vấn đề Hồ Xuân Hương, Mai Quốc Liên có những dòng nhận định sâu sắc, mang tính tầm nguyên: “Để đánh giá thực chất hiện tượng Hồ Xuân Hương, cần đặt nó vào nền văn hóa dân gian thế kỷ XVIII-XIX”.

“Từ nền văn hóa dân gian ấy đẻ ra một số quy luật mỹ học, thi học, như đẻ ra cái mà nhà nghiên cứu người Nga Bakhtin (1895-1975) gọi là “tiếng cười hai chức năng” và thủ pháp “kéo xuống”.

Về Cao Bá Quát, ngay từ nhan đề bài viết, Mai Quốc Liên đã khẳng định không chút do dự: “Cao Bá Quát - Một thiên tài kỳ vĩ của văn học Việt Nam”. Ông cho rằng: “Hàng ngàn năm chúng ta mới có một hiện tượng văn học kỳ tuyệt và đáng kinh ngạc như vậy”. Mai Quốc Liên phân tích: “Ông (Cao Bá Quát) là một hiện tượng hoàn toàn riêng, nhưng như những nhà thơ vĩ đại khác, ông là hoa trái của thời đại và dân tộc, người con ưu tú của nhân dân, một nhà thơ điêu luyện về ngôn từ, đa dạng về thể loại và giọng điệu, người biết hút nhụy của hàng ngàn năm văn học phương Đông và sáng tạo trên tâm tình và nhận thức của riêng mình”.

CÁC NHÀ THƠ CỔ ĐIỂN VIỆT NAM còn đề cập đến nhiều nhà thơ, nhà văn hóa lớn của dân tộc như Nguyễn Trãi, Lê Quý Đôn, Nguyễn Tông Khuê, Nguyễn Đình Chiểu, Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh… mỗi người mỗi vẻ, mỗi hoa mỗi hương, đa thanh đa sắc. (Theo www.sggp.org.vn)     

Minh Khai trân trọng giới thiệu