Đã 141 năm, kể từ ngày 4-8-1867, cụ Phan Thanh Giản kết thúc đời mình bằng 17 ngày nhịn ăn và chén thuốc độc tự vẫn vì buồn đau, thương dân thương nước. Bi kịch đời cụ là bi kịch lịch sử cần được làm sáng tỏ. Và chuyện ấy đã thành sự thật.

Cụ nổi tiếng thanh liêm, đạo đức, có nhiều đóng góp lớn đối với lịch sử dân tộc trên các lĩnh vực văn học, sử học, ...Viện Sử học kết luận: “Với nhận thức mới trên quan điểm lịch sử cụ thể, nhân vật Phan Thanh Giản xứng đáng được tôn vinh bằng nhiều hình thức khác nhau”. Đó là sự phán quyết công bằng. Như vậy Phan Thanh Giản đã được giải oan sau gần 150 năm mang tiếng “bán nước”.

Như nhà sử học Dương Trung Quốc đã viết trong một bài báo cách đây vài năm: “Sử học về vùng đất phía Nam với công cuộc nam tiến của dân tộc, vai trò của các Chúa Nguyễn và triều đại nhà Nguyễn đối với sự nghiệp dựng nước, việc đánh giá lại không ít nhân vật lịch sử như Lê Văn Duyệt, Phan Thanh Giản, Trương Vĩnh Ký, Nguyễn An Ninh... và đặc biệt là những đóng góp to lớn của nhân dân Nam Bộ trong những thử thách lịch sử thời hiện đại và đương đại của cách mạng Việt Nam luôn là đề tài hấp dẫn cho các nhà nghiên cứu lịch sử.

Để viết loạt sách “Truyện ký lịch sử” với chủ đề "Nỗi Đau Trăm Năm" về Lê Văn Duyệt, Phan Thanh Giản, Trương Vĩnh Ký, tác giả  - nhà văn Hoàng Lại Giang đã tham khảo nhiều tập chính sử, dã sử cùng những giai thoại của người dân miền Nam để có thể “trình làng” những tác phẩm có giá trị, gần gũi, dể đọc dễ nhớ, góp phần làm phong phú nền sử học nước nhà bằng con đường văn học.

• Sách Hồng Ân

Minh Khai trân trọng giới thiệu