Hẳn nhiều người sẽ đoán, bằng vào cái tên, rằng đây là một câu chuyện tình. Phải, Ali và Nino: mối tình thanh mai trúc mã giữa hai cô cậu học trò nơi thành Baku cổ kính của đất nước Azerbaijan. Ali và Nino: đôi tình nhân ngang trái bị ràng buộc bởi hai tôn giáo, hai sắc tộc, chỉ có thể đến với nhau bằng cách trả những món nợ máu.

Nhưng, Ali và Nino không chỉ là một câu chuyện tình. Bằng giọng kể Nghìn lẻ một đêm, nó cuốn ta đi lên rừng, xuống biển, bằng sa mạc, rù quến ta trong những vẻ đẹp nên thơ và những bí ẩn gợi hoặc của miền đất giao thoa giữa Đông và Tây. Với tầm vóc sử thi, nó lại nhấn chìm ta trong bóng đen của cuộc Thế chiến thứ nhất, khi mối đe dọa chiến tranh bắt đầu xé toạc những lỗ hổng trong cái cộng đồng đa văn hóa, đa sắc tộc từ hàng bao thế kỷ, buộc những cư dân bất kể tôn giáo phải đưa ra lựa chọn: hướng về phương Tây với những biến đổi hiện đại chóng mặt, hay bám giữ lấy phương Đông của tinh thần, của thi ca, của truyền thống hàng trăm thế hệ. Để rồi cuối cùng, nó lại đưa ta trở về với thiên tình sử nồng nàn và bi thương, một nốt trầm lặng da diết khiến Ali và Nino trở nên một kiệt tác bất diệt như những đụn cát sa mạc.

Kurban Said là bút danh của tác giả cuốn sách Ali và Nino khi tác phẩm lần đầu xuất bản năm 1937 bằng tiếng Đức. Đến nay, danh tính thực sự của tác giả vẫn còn là ẩn số.

Có giả thuyết cho rằng Kurban Said chính là nhà văn, nhà báo gốc Do Thái Lev Nussimbaum (còn có bút danh Essad Bey). Trong khi đó, nhiều ý kiến khẳng định tiểu thuyết gia người Azerbaijan, Yusif Vazir Chamanzaminli, mới là tác giả thực sự vì cuộc đời, tác phẩm và ghi chép của ông có nhiều điểm tương đồng với những chi tiết Ali và Nino. Ngoài ra, nam tước và nam tước phu nhân Ehrenfels người Áo cũng đăng ký tác quyền Ali và Nino với các cơ quan chức năng Đức ở Áo. “Kurban Said”, theo ngữ tộc Semit và ngữ hệ Thổ của Azerbaijan, có nghĩa là “sự hy sinh hạnh phúc”. Vài người suy đoán bút danh phù hợp với nội dung cuốn sách hơn đúng ra phải là “Kurban Seyid”, với ý nghĩa “một người dòng dõi thiêng liêng đã hy sinh".

Minh Khai trân trọng giới thiệu