XỨ ĐÔNG DƯƠNG (tên tiếng Pháp: L'Indo-Chine française: Souvenirs) của Paul Doumer - Toàn quyền Đông Dương, giai đoạn từ năm 1897 đến năm 1902.

XỨ ĐÔNG DƯƠNG là một cuốn sách đặc biệt bởi tác giả là một người Pháp, từng là Toàn quyền ở Đông Dương (1897-1902) và sau này trở thành Tổng thống Pháp (1931-1932).

Không chỉ là một nhà cầm quyền, Paul Doumer còn là một học giả, một nhà kỹ trị, một chính trị gia đầy tham vọng muốn biến Đông Dương trở thành một nước Pháp ở Viễn Đông.

Vốn là người đã cai quản cả Đông Dương và từng giữ một chức vụ quan trọng như Bộ trưởng Tài chính của Pháp và sau này từng làm Chủ tịch Hạ viện, rồi Chủ tịch Thượng viện Pháp nên những suy nghĩ và đánh giá của ông sẽ tạo được sự tin tưởng với người đọc về sự sâu sắc, rất khác với nhiều tác giả khác.

Không chỉ dừng lại ở việc ghi chép về người thật - việc thật, tác giả còn thể hiện rõ tầm nhìn xây dựng và phát triển quốc gia trong bối cảnh xứ Đông Dương nhưng cũng trong viễn cảnh chung của cộng đồng nước Pháp.

Ngay ở Lời mở đầu, tác giả đã phân tích tường tận bối cảnh - có thể nói rất phức tạp - dẫn đến việc ông được bổ nhiệm làm Toàn quyền Đông Dương. Đó là cuộc tranh cãi quyết liệt, thể hiện sự chia rẽ sâu sắc trong chính giới Pháp liên quan đến câu hỏi liệu hệ thống thuộc địa Pháp nói chung và xứ Đông Dương nói riêng có lợi ích gì đối với chính quốc hay không, trong khi nước Pháp luôn phải trợ cấp cho xứ sở này? Bản thân ông Doumer là một trong những người ủng hộ nhiệt thành sự gắn bó của Pháp với hệ thống thuộc địa. Hơn hết, ông là ứng cử viên lý tưởng được mọi phe phái chấp nhận.

Trên thực tế, Paul Doumer, người rất am hiểu về Đông Dương vì từng là báo cáo viên về ngân sách cho các xứ thuộc địa tại Nghị viện Pháp, được cả giới chính trị lẫn thuộc địa nhìn nhận là “người cần có tại đó” và “không thể không được trao chính quyền Đông Dương” và xây dựng nên một bộ máy thống trị của Pháp, phục vụ cho công cuộc khai thác thuộc địa lần nhứ nhất tại Đông Dương.

Cuốn sách gồm 7 chương.

- Chương 1: Từ Paris tới Sài Gòn

- Chương 2: Tổng quan về Đông Dương

- Chương 3: Nam Kỳ

- Chương 4: Bắc Kỳ

- Chương 5: Trung Kỳ

- Chương 6: Cao Miên và Ai Lao

- Chương 7: Sự trổi dậy của Động Dương

Minh Khai trân trọng giới thiệu.