Năm 1971, cái tên Daniel Ellsberg đã gây nên một cơn địa chấn trong dư luận toàn nước Mỹ, khi ông dũng cảm công bố 7.000 trang tài liệu thuộc loại tối mật của Lầu Năm Góc phơi bày toàn bộ sự thật về cuộc chiến của Mỹ tại Việt Nam. Việc làm này của ông đã góp phần làm thay đổi chủ trương của Mỹ về cuộc chiến tranh ở Việt Nam trong những năm về sau.

Tốt nghiệp Đại học Harvard với bằng tiến sĩ Kinh tế năm 1962, Daniel Ellsberg vào làm việc tại cơ quan RAND Corporation (Viện nghiên cứu chính sách của Chính phủ Mỹ), rồi sang Nam Việt Nam với vai trò cố vấn đặc biệt của Bộ trưởng Quốc phòng và Đại sứ Mỹ tại Sài Gòn. Về nước năm 1967, ông làm việc trong Nhóm nghiên cứu đặc biệt về hoạch định chính sách đối với Việt Nam của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Robert McNamara. Do vị trí công tác, ông được trực tiếp nghiên cứu các tài liệu tối mật của Nhà Trắng và bất ngờ phát hiện ra sự thật cùng những gian dối của giới cầm quyền Mỹ trong chủ trương phát động, mở rộng và đẩy cao cường độ cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam, từ cái gọi là Sự kiện Vịnh Bắc Bộ tháng Tám năm 1964 cho đến việc tạo cớ đưa quân chiến đấu vào chiến trường Nam Việt Nam, thực hiện các chiến dịch “tìm diệt” và chống đỡ cơn bão phản chiến trong lòng nước Mỹ sau đó. Tận mắt chứng kiến sự thật về cuộc chiến tại Việt Nam và những “vở kịch” (theo cách nói của ông) vì mưu lợi cá nhân của một số quan chức cao cấp thuộc chính phủ đương thời, Ellsberg đã thay đổi hoàn toàn lập trường chính trị, quyết định sao chụp 7.000 trang tài liệu trong Hồ sơ Lầu Năm Góc và cho công bố trên tờ Thời báo New York.

Được viết dưới dạng hồi ký, cuốn sách HỒ SƠ MẬT LẦU NĂM GỐC VÀ HỒI ỨC CHIẾN TRANH VIỆT NAM (Sách tham khảo) của Daniel Ellsberg đã cho ta cái nhìn đầy đủ hơn với những góc khuất của cuộc chiến tranh mà người Mỹ tiến hành ở Việt Nam. Từ nguồn tài liệu cấp 1, với thái độ trung thực, nhãn quan chính trị nhạy bén và kỹ năng phân tích sắc sảo, Daniel Ellsberg đã dựng lại bức tranh sống động về đời sống nước Mỹ kể từ năm 1964, động thái (gồm cả trung thực và dối trá) của các hoạt động tại Nhà Trắng và những con người trong đó, sự thiệt hại, mức độ tàn bạo và xu thế thất bại không tránh khỏi của Mỹ trong cuộc chiến tranh ở Việt Nam. Nó là một khoảng trống chưa được lấp kín trong bản đồ nghiên cứu của chúng ta về cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Là một sĩ quan quân đội Mỹ, hẳn nhiên trong cuốn hồi ký của Daniel Ellsberg sẽ có những nhận định, kết luận mang tính chủ quan, phiến diện, không phù hợp với quan điểm của chúng ta. Song để bạn đọc tiện theo dõi, có thể tiếp cận gần nhất với tác phẩm, Nhà xuất bản cố gắng bám sát bản gốc trong quá trình dịch và biên tập cuốn sách.

Minh Khai trân trọng giới thiệu.