TẤT ĐỊNH LUẬN VÀ TỰ DO LỰA CHỌN là một tập hợp bài giảng và các tiểu luận của ông trong nhiều năm giảng dạy và nghiên cứu. Tư tưởng cốt lõi xuyên suốt những bài viết này chính là: phạm trù đạo đức cơ bản của con người là giữ gìn quyền năng lựa chọn. Lẽ dĩ nhiên con người phụ thuộc vào các định luật sinh học cũng như tâm sinh lý học, nhưng liệu vì thế tự do của con người có bị vắt kiệt bởi những định luật đó hay không? Liệu có một xó nhỏ bé nào mà ở trong đó con người có thể tự do lựa chọn và không bị quy định hoàn toàn bởi tất định luận hay không? Nếu tự do lựa chọn chỉ là ảo giác thì khái niệm trách nhiệm đạo đức của con người về hành động của mình sẽ trở thành trống rỗng. Trong khi tự do triệt để không tương thích được với bình đẳng triệt để; thì giải pháp tốt nhất cho việc hóa giải xung đột này là thừa nhận một không gian tự do theo khái niệm phủ định, đồng thời khẳng định quyền bình đẳng về cơ hội cho mọi người, bãi bỏ mọi đặc quyền ưu đãi vì thành phần xuất thân, màu da hay các đặc trưng khác có nguồn gốc tương tự.

“Mọi chuyện vẫn còn là chịu đựng được, dù họ có phải trải qua khổ đau nhiều đến đâu, miễn là vẫn còn để ngỏ khả năng cải thiện - là tình trạng trong đó người ta được tự do chọn lựa, được tìm kiếm những cứu cánh một cách bất vụ lợi, chỉ vì tự thân chúng. Tâm hồn của họ bị phá hủy chỉ khi nào điều này không còn là khả dĩ nữa. Ấy là khi lòng mong muốn được lựa chọn bị bẻ gãy, khiến cho người ta mất đi mọi giá trị đạo đức, và các hành vi mất đi mọi ý nghĩa (dưới dạng thiện và ác) trong chính con mắt của họ; đó chính là điều hàm nghĩa trong việc phá hủy lòng tự trọng của người ta, bằng cách biến họ thành giẻ rách như lời nói của ngài.” (Trích Một bức thư gửi George Kennan)

Minh Khai trân trọng giới thiệu