Đọc qua Việt án lần theo trang sử cũ, độc giả có thể cảm được rằng, không phải vụ án nào cũng được xét xử dựa theo luật pháp, mà ngoài ra, tính công bình của những Quốc triều hình luật, Hoàng Việt luật lệ… còn phụ thuộc vào tài năng, cách xử lý của người nắm giữ cán cân pháp luật. Lại cũng qua đây, nhiều vụ án được khám phá thông qua những cách thức phá án hết sức sáng tạo, tài tình của quan xử án, chứng tỏ cha ông ta xưa kia khi phương tiện điều tra, xét hỏi còn hạn chế, đã rất linh hoạt vận dụng tài tình nhiều cách phá án, xử án khác nhau. Mục đích cuối cùng, đa phần những mong pháp luật được thực thi, xử đúng người, đúng tội, và cũng để đảm bảo tính nhân văn của luật pháp nước Việt.

Dĩ nhiên, bên cạnh những điểm sáng, vẫn còn đó những góc tối của một số vụ án bị cong vênh bởi việc tham ô, nhũng nhiễu, bởi sự cảm tính của người đại diện cho cán cân pháp luật, bởi mục đích đen tối của những cá nhân, tập thể vì mưu đồ chính trị… Và qua đây, ta thấy không thiếu những vụ án oan khiên được tạo nên bởi quyền lực mà đẩy người ta vào vòng lao lý, thậm chí là phải lụy thân.

Qua các vụ án, chúng ta thấy người bị tội có nhiều thành phần khác nhau, từ dân đen cho đến đội ngũ quan viên, thậm chí là hoàng thân quốc thích của vua chúa. Cũng xin lưu ý thêm với bạn đọc rằng có những vụ án, tính xác thực còn chưa được minh định rõ ràng, tỉ như vụ án vua Lê Thánh Tông nhờ Quận Gió mà phát hiện quan tham ô, hoặc có vụ án không ghi rõ tên tuổi nhân vật như vụ án ở Từ Sơn… chúng tôi vẫn mạn phép chép ra đây, để bạn đọc biết thêm vậy.

Với các vụ án được trình bày trong sách này, chúng tôi cũng chỉ là làm công việc góp nhặt những ghi chép của tiền nhân mà tạm hợp thành những vụ án cho bạn đọc dễ theo dõi, chứ chưa dám đặt mục đích gì cao siêu như phân tích hay đánh giá. Chỉ ở một đôi chỗ, có chăng là mạo muội bàn thêm như về thân thế quan họ Phan thời Lê Trung hưng trong vụ án mất trộm trứng gà, hay về sự thực vụ án của vị quan Trịnh Đường thời Nguyễn, góp nhặt tư liệu mà hình thành sơ thảo ban đầu về Tri phủ Nguyễn Bá Thịnh thời Nguyễn cùng vụ án liên quan…

Minh Khai trân trọng giới thiệu