Cuốn sách nghiên cứu vai trò của trí thức Việt Nam mà trọng tâm là giai đoạn nửa đầu thế kỷ XX. Đây là giai đoạn lịch sử đặc biệt với sự xuất hiện của đội ngũ trí thức mới - trí thức tân học, cùng với sự chuyển biến nhận thức tư tưởng của đội ngũ tri thức Nho học trước những tác động của thời đại, trong nỗi trăn trở trước vận mệnh dân tộc, đồng hành với sự nghiệp giải phóng dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Chuyên khảo góp phần làm rõ hành trình cứu nước của đội ngũ trí thức, sau khi ngọn cờ Cần Vương bất lực trước nhiệm vụ cứu nước, đã tìm đến những con đường cứu nước mới, và cuối cùng lựa chọn con đường giải phóng dân tộc gắn với cách mạng vô sản, với những chuyển biến sinh động mà tri thức luôn là lực lượng tiên phong giác ngộ truyền bá Chủ nghĩa Mác – Lênin, có bộ phận đến muộn hơn, và có những bộ phận có quan điểm, tư tưởng riêng, song vẫn bằng cách này hay cách khác đóng góp vào sự nghiệp giải phóng dân tộc. Dù quan điểm tư tưởng còn có chỗ khác nhau, nhưng mẫu số chung của trí thức Việt Nam vẫn là ý thức trách nhiệm trước vận mệnh dân tộc.

Trí thức là người sở hữu trí tuệ, thứ tài sản không ai, không giai cấp nào có thể chiếm đoạt. Tài sản này chỉ có thể phát huy giá trị bằng lao động sáng tạo của chính người chủ sở hữu. Chính vì vậy mà mỗi trí thức đều được quyền lựa chọn cách riêng của mình để đóng góp cho dân tộc và xã hội, không có một công thức chung nào cho đội ngũ trí thức ( hay tầng lớp trí thức).

Trong tiến trình giải phóng dân tộc từ đầu thế kỷ XX đến Cách mạng Tháng Tám (1945), sĩ phu - trí thức Việt Nam là bộ phận có những đóng góp to lớn vào công cuộc đấu tranh giành độc lập nước nhá, bảo vệ và phát triển văn hóa dân tộc…

Đánh giá tri thức, không chỉ căn cứ vào nguồn gốc xuất thân, không chỉ căn cứ trên trình độ học vấn mà quan trọng nhất là năng lực sáng tạo và trách nhiệm xã hội. Kết quả hoạt động của trí thức là sản phẩm sáng tạo, vì thế, trí thức luôn đồng hành với tiến bộ của dân tộc và thời đại… Điều này đúng với thực tiễn hoạt động của đội ngũ trí thức ửa đầu thế kỷ XX và còn đúng trong giai đoạn lịch sử hiện nay.

Minh Khai trân trọng giới thiệu.